19.11.10

"...and still the heart was one".

Mr. McKenzie, o profe d'inglés de o mío instituto, me pasó fa poco un poemeta de Rhina Espaillat, una autora norteamericana (naixida en a Republica Dominicana) que escribe en inglés y en espanyol. O títol de o poema ye Bilingual/Bilingüe, y nos da una anvista bien diferent de o contauto de luengas (en iste caso, l'inglés y o espanyol en os Estaus Unius). Y digo diferent porque "os de l'aragonés" no somos acostumbraus a pensar en o castellano como fabla minorizada en situación de diglosia, como en ye aquí.

Podetz leyer (y escuitar) a versión orichinal de o poema d'Espaillat punchando en iste enrastre, pero si l'inglés no ye o vuestro fuerte, m'he atreviu a fer una traducción ta l'aragonés, metendo en letra cursiva o que yera en castellano en l'orichinal. Ve-te-me a traducción:

O mío pai las quereba separadas, la una astí
l'atra aquí
(allá y aquí) como si sabese

que as parolas podrían partir en dos o corazón de a suya filla
y zarrar a parti allena

a tot lo que él yera --o suyo nombre, a suya memoria
(su nombre)-- con una clau que él no podría reclamar.

"Inglés, de puertas ta fuera, espanyol en casa"
dició,
"y basta", pero quí puede trestallar
a parola, o mundo
(mundo y palabra) en una
criatura? Sabeba cómo estar muda

y tozolona. De nueit, en a cama
amogolonaba silabas secretas que leyeba

dica que a mía luenga aprendió a correr
an que a suya trepuzaba. Y encara asinas, o corazón yera uno.

Me fa goi pensar que él lo sabeba, mesmo quan
argüelloso
(orgulloso) de a pluma de a suya filla

aguaitaba
mis versos, meyo aterrorizau
por parolas que amaba pero no quereba sentir.

Fa días que me leyé o poema, y no me lo saco de a cabeza... me pregunto si nunca habrá habiu en Aragón un pai como lo de l'autora, que decise ixo de "o castellano, de puertas ta fuera, en casa, aragonés", cuento que no, que en as casas aragonesofonas s'ha sentiu más ixo de "nino, no hables así, que se te reirán".

Pero se me fa familiar ixa imachen d'estar tozoludo y aprender a amagatons una fabla que os pais consideraban "una pérdida de tiempo", adedicando horas de suenio a leyer y aprender silabas secretas de libros de o Consello que mercaba en a Librería General (a unica que alavez en vendeba en Zaragoza)- u de revistetas como Fuellas, Orache u Prexinallo Berde...

Quí sabe si agora, en o preto de a era dichital, no i habrá bell zagal u bella zagala que leyendo iste poemeta de Rhina Espaillat no se sienta tamién identificau con Rhina y con nusatros. Con os que aprendiemos una fabla a amagatons... y con os que l'aprenderán.

15.11.10

Más sorpresas en o Midwest: edificio d'apartamentos en West Pine Avenue, 4386, en o Central West End de St Louis (a pocos metros de casa mía).

Agora, de más cerqueta, por si no lo veyetz bien:

Casualidatz de a vida... sabeba que i heba un Spanish Lake en o condau de St Louis, y me sonaba tamién un Catalan Loop... pero quan descubrié o nombre d'iste edificio d'apartamentos, a o canto de casa mía, quasi no me lo creigo!

Como aquella vez, fa anyos, en Zaragoza, que en tornar ta casa dimpués d'una nueit d'exceso d'alcohol, pillé de o buzón de casa nuestra una fuella de publicidat (d'una botiga de ropa deportiva, me pareix) y veyé que yera escrita de raso en aragonés... pensé que yera una ilusión optica causada por a zorrera que llevaba, pero resultó que no... ixa vez, lo menos ixa vez, no estió una ilusión.

7.11.10



Dende meyaus d'agosto, soi treballando de profesor d'espanyol en Sant Loís, Misuri, en os Estaus Unius d'America. Tiengo muitas cosas que contar y poco tiempo ta fer-lo (no sé si bel día en tendré prou ta posar-me a escribir-lo tot), pero no podeba asperar más a contar o que me pasó la otro día en Kansas City.

Como en o instituto an que treballo bi ha un grupet d'alumnos que participan en o programa de Bachillerato Internacional (IB, pronunciau "ai-bi", como en inglés...), nos mandón a la profe de francés y a yo ta Kansas City, ta reunir-nos con os profes d'un instituto que fa anyos que son treballando con alumnos d'IB. Nos convidón a observar un par de clases, dimpués de as quals nos reuniríanos ta charrar d'experiencias, materials, evaluacions, etc. En a segunda clase, Mrs. Biggar, a profesora, les pidió a os zagals que me fesen preguntas (en espanyol). Os que más s'animón a preguntar fueron os zagals que millor charraban espanyol, adolescents naixius en EEUU fillos d'emigrants hispanos. Me preguntón si heba apreciau muitas diferencias entre a vida en Espanya y Europa, frent a la vida en os Estaus Unius, si m'heba costau guaire adaptar-me, án viviba en Espanya (por cierto, me resultó curioso que en o mapa d'Espanya que teneban en clase salise Monzón...). Uno d'istos alumnos me preguntó si en Espanya se charraban atras luengas, amás de o espanyol. Le dicié que sí, y que probablement les sonarían o catalán, o euskera, o gallego y... y iba a meter-me a charrar-les de l'aragonés, de l'asturiano y mesmo de l'aranés... pero consideré que yera masiau ta una clase de zagals norteamericanos (con bels hispanos que charraban un espanyol prou bueno, ixo sí). Asinas que rematé decindo "...y atras" (bueno, ixo ya lo dicié en inglés). Sí, reconoixco que sintié bel remordimiento por silenciar l'aragonés, pero bueno, teneba la desencusa de que no yera un publico ni especializau ni especialment interesau.

Alavez, uno de os zagals hispanos que más callau heba estau, devantó a man y me fizo a siguient pregunta: "¿en espanyol se fan servir bellas parolas en francés, verdat?". Yo me quedé sorprendiu, repasé mentalment qué parolas francesas en espanyol le podeban haber llevau a ixe zagal a fer-me semellant pregunta. "No sé guaire bien a qué te refieres... -le dicié- ¿qué parolas francesas conoixes tú en espanyol?"

"Forqueta", me dició. Y no, ista vegada no soi traducindo a conversación en inglés. Dició "forqueta", lo churo. Soi seguro porque le pidié que me repetise a parola. Un zagal de pelello escuro y rasgos latinos acababa de decir "forqueta". "O mío agüelo -continó- siempre le dice forqueta a o tenedor". Le pregunté que d'án yera o suyo agüelo. "D'Aragón, como vusted". "¿De o norte d'Aragón, verdat?", le pregunté. Y asintió. Encara le pregunté si sabeba de qué lugar yera naxiu, pero me dició que no en teneba ni ideya. Alavez sí que le charré de l'aragonés. L'expliqué que en ixa luenga que encara se charra en bellas localidatz de o norte d'Aragón, igual como en catalán, bi ha parolas que a él se le podeban fer francesas, porque yeran apareixidas a la forma que teneban en francés (una luenga muito más conoixida internacionalment, of course), pero que yera una coincidencia debida a l'orichen común, o latín. Dimpués, oportuno como en as pelis y teleseries americanas, o chuflo tocó y a clase acabó. Tenié a reunión con a profesora, nos despidiemos y de camín ta l'aeropuerto die en que no l'heba preguntau a o zagal si o suyo agüelo encara yera vivo.

Mientras l'avión s'aleixaba de tierra, convertindo la ciudat de Kansas en un plano dibuixau de carreras, avenidas, autopistas y barrios residencials, me pregunté qué radio feba -o habría feito- un agüelo aragonés en una ciudat de o Midwest fendo servir polidas parolas aragonesas que no habría puesto -u quiesto- olvidar quan l'ensenyón espanyol. Un espanyol prou diferent de o que os suyos nietos quasi ya no charran, porque a comunidat hispana en o Midwest no ye tan grand como ta resistir a uniformización de l'inglés. Tres cheneracions, dos abandonos lingüisticos. A o güelo le tocaría probablement abandonar en l'arcón de os recuerdos a suya viella luenga aragonesa, y os nietos han feito lo mesmo con a castellana, sentindo-se agora muito más comodos quan charran en inglés que quan lo fan en ixe espanyol dandaloso y pleno d'anglicismos que fan servir en clase de Mrs. Biggar.

Y entre que l'avión s'aproxima ta l'aeropuerto de Sant Loís, me pregunto qué foi yo tamién aquí en o Midwest, ensenyando espanyol en Misuri, quan o que querría fer ye amostrar aragonés en Aragón a os nietos d'aquels agüelos que nos transmitión ista chicota fabla romanica que, una vegada más, viene a trobar-se con yo en as bocas y en os momentos más inasperaus...

Cuentachén