9.8.11

Parolas toxicas.


O primer títol que se m'heba ocurriu ta ista entrada yera "Chent toxica", pero dimpués he pensau que ixe enunciau teneba la mesma toxicidat que viengo a criticar en istas linias. Y ye que totz, por o feito d'estar sers humanos, producimos, en más gran u más chicota mida, y de traza más u menos involuntaria, toxinas capables d'enverenar os nuestros discursos y, o que ye pior, os nuestros suenios.

Dende que entré en a movida de l'aragonés, me sorprendió muito a mala relación personal entre chent que, manimenos, pareixeban compartir un obchetibo común y, por qué no reconoixer-lo, de no guaire fácil consecución: a supervivencia d'una fabla como a nuestra, tant chicota y tant ridiculizada dende posicions oficials (remeremos mesmament os escritos de o nuevo Director Cheneral de Cultura d'Aragón, Humberto Vadillo). Ixos enfrontinamientos personals se traduciban, obviament, en malas relacions asociativas. Remero (quasi con nostalchia, fablo de fa muitos muitos anyos) os recelos entre ligallers y nogaraires, y entre o Consello y a resta d'asociacions, y entre as asociacions y os profesors de filolochía de a Universidat de Zaragoza (istos zaguers recelos, sin brenca de nostalchia, entre atras cosas porque son de plena actualidat).

Ista mena de cainismo, no pas exclusivo pero sí endemico en o movimiento de l'aragonés, tiene o suyo orichen en discursos toxicos que enverenan periglosament as auguas ya prou foscas d'ista badineta de reivindicación lingüistica que ye l'asociacionismo de l'aragonés, un chicot oasis en meyo d'una deserción lingüistica cheneralizada.

Ista qüestión en daría pa escribir un libro, un tratau sobre a mediocridat humana, y de cómo tant poca chent podió creyar tantas y tant irreconciliables faccions, premios literarios, propuestas ortograficas propias, etc. Tot un molimento a l'autodestrucción. Pero por agora nomás voi a charrar de os zaguers eixemplos con que m'he escunzau:.

1) edición de as obras de Cleto Torrodellas feita por Xavier Tomás y Chusé Raúl Usón. En a introducción, escrita en un poliu ribagorzano estándar que fa servir a grafía de a SLA (que, como a de o 87, no foi servir pero respeto), os coautors, con enchaquia d'explicar o lexico de a obra de o poeta estadillano dicen isto: "El léxico de la obra de Cleto no representa denguna dificultat de comprensión pa un aragonesofono nativo (...). Si a un caso, se puede anotar bel matiz que afecta a la semántica, como é el caso de l'adjetivo espllatero, tan mal usau per tantos imitadors de l'aragonés. Cal traducir-se per visible, que no pas per cllaro, a fin d'evitar los penibles trafuques que aquels perpretan con esta voz". (Personalment, me pa que no guaires imitadors conoixébanos a parola espllatero, asinas que d'haber-se perpretau bell penible trafuque, habrá estau con a variant platero...).

¿Por qué ye tan difícil fer un comentario menos destructivo, menos toxico? ¿Por qué convertir una aportación semantica interesant en un insulto a otri? Pero diz que Dios castiga sin tocho, y chusto bellas pocas linias antis, os coautors interpretan como locución conchuntiva o que no ye que una conchunción (con matiz causal/consecutivo) acompanyada d'un simple adverbio de tiempo: "Curioso é trobar-mos con a locucion conjuntiva que mestanto: Sí, Martín, descansa un rato/ que mestanto filaré ("Relacions al natural")". Podríanos fer lenya de l'árbol caito, pero totz, absolutament totz, cometemos (mesmo perpretamos) errors. Con tot y con ixo, a error no ye o trafuque gramatical (ye una fateza), a error ye fer servir o calificativo de "imitadors" ta ves-te-lo a saber quí (os neofabladors de l'aragonés, cuento). Pareixe que bi ha qui en tiene, d'autenticidat, y os demás, los imitamos (y malament!).

2. Revista Fuellas, numero 201-202, p. 11. Ye, ixo sí, un eixemplo muito más amable que l'anterior, o nivel de toxicidat ye quasi inexistent. Chusto Puyalto Sipán (un pseudonimo, creigo) ye fendo una recensión sobre a edición de 2011 de o programa "Luenga de fumo" de o Concello de Uesca. L'autor charra de o zaguer disco de Os Chotos (d'Embún), titulau Abril ye transparent, de o que diz: "o portaboz d'a colla esplicó que (...) ye un tetulo en as tres luengas d'Aragón: abril, en castellano; ye, en aragonés; transparent, en catalán. Ista estió, literalmén, a esplicazión que dio: ¡allora comprendiemos por qué escriben transparent en cuenta de trasparén!" Pareixe que a l'autor le feba miedo que a explicación fuese atra...

3. Revista Fuellas, numero 203. O texto de más gran toxicidat con que m'he trobau nunca en aragonés. Chesús de Mostolay sinya un escrito panfletario que fa vergüenya allena a qui lo leye. No voi a reproducir-ne ni un sinyalín, pero dixa en evidencia no so que a l'autor sino sobre tot a qui autoriza la suya publicación en Fuellas. No todas as opinions son respetables, ni muito menos publicables, sobre tot quan ye plena d'ataques furos cuentra personas y cuentra atras sensibilidatz de o "mundo" de l'aragonés. Cuento que a publicación d'iste panfleto no ye por casualidat, sobre tot porque no i amaneixe baixo lo lema "Opinión personal", como creigo remerar que sí meteba en atros articlos polemicos publicaus en a revista (nunca con a mala folla d'iste que nos ocupa). Si ixe articlo replega o sentir y a opinión de l'organo que lo publica (o Consello d'a Fabla Aragonesa) ye una muit mala noticia ta l'aragonés.

Quan bell día (si ye que nunca plega, asperemos que no) s'analice por qué murió l'aragonés, aspero que no den as culpas nomás a las administracions aragonesas, a os politicos u a os fabladors. Aspero que i metan bien claro, en un puesto bien espllatero, que os de l'aragonés fuemos prepotents, sectarios, somiciegos, y cainitas entre nusatros, y que con amigos asinas, a l'aragonés no le caleba tener enemigos (y ta forro bota, en teneba prous, como iste Vadillo).

Por ixo, cuentra la toxicidat, tolerancia: en o estau en que ye l'aragonés (que quasi ni ye), as diferents opcions morfosintacticas, lexicas u ortograficas, y mesmo los trafuques, han d'estar trataus con comprensión y tolerancia. Pero lo que ye inadmisible ye que una revista como Fuellas publique un escrito intoxicador de tot como lo referiu aquí. Porque o que s'escribe, escrito queda, y retrata.


14 comentarios:

Fernando dijo...

Ye asabelo interesant veyer como bells uns sinyan como anonimos y entimas d'ixo en una dentrada en aragones, sobre l'aragones se mete una rispuesta en espanyol (con bellas errors ortograficas).

Respeutibe a las asociacions. Caldria xublidar-se de totas as barallas linguisticas que no mos menan a garra puesto y prencipiar a fer uso d'a luenga nuestra. No bi-ha cosa que ganar luitando contra d'atros "charraires". Bi-ha muita chent que ye treballant de gufanya por l'aragones, deixemos que faigan lo suyo treballo y prencipiemos a treballar con ells. A luenga ye de totz.

Loischabier dijo...

Me pareix que no t'has leyiu bien o post. No he charrau ni de o Consello ni de a SLA, ni pienso que sían más u menos toxicos que atros (o EFA, por eixemplo, encara que tú lo feminices, a E ye d'Estudio). No sé qué plumero se me i vei, pero no perteneixco a la EFA, ni he recibiu garra adoctrinamiento. Simpatizo, ixo sí, con os suyos metodos y, sobre tot, as suyas formas. As mesmas que m'empachan de responder á provocacions toxicas ;)

Loischabier dijo...

Fernando, gracias por o tuyo comentario, nomás una observación: no bi ha dengún problema por que a respuesta sía en castellano. Todas as fablas y grafías son bienvenidas...

Chuan Chusé Bielsa Alquézar. dijo...

Creigo que se son gastando inutilmén muitas enerchías ta cosa, en iste tema d'as grafías. En o caso de l'oczitano se malmetioron también muitismas enerchías entre os esfensors d'a grafía alibetina y d'a mistralenca. Y en o caso d'o catalán cada persona escribiba en a grafía que li petaba antis d'o empezipio d'a normalizazión fabriana con a Mancomunitat de Prat de la Riba.

O caso ye claro: si no bi ha una autoridá lingüistica legalmén constituyita dengún no tien lechitimidá ta imposar una grafía concreta. Y en Aragón ixa autoridá no la tendremos en as prosimas añadas, porque o gubierno actual ye optando por o esterminio lingüistico, ye dizir, por no fazilitar a esistenzia d'un modelo de referenzia ta las modalidaz lingüisticas. Sin ixa Koiné, no bi ha denguna posibilidá de supervivenzia ta ixas modalidaz.

Que cadaguno treballe por l'aragonés como a suya conzienzia li dicte. Yo no criticaré nunca a qui adedique parti d'o más valioso que tenemos, o nuestro tiempo, a l'aragonés, siga con a grafía que siga y d'as trazas que sigan. O mío inglés, por exemplo, no ye guaire bueno, pero en o rete lo emplego dende fa añadas, y nunca, nunca, he rezebito criticas furas; tot ye estato comprensión, ayudas, consellos perén bienintenzionatos. Perén he trobato astí "buen rollo", cosa que no se troba guaire en iste mundet de l'aragonés.

No arrullemos piedras enta os nuestros propios tellaus, más que más cuan as nuestras casas _a gran casa de l'aragonés_ se ye escachando, u la son escachando os que no escriben aragonés ni en una grafía ni en atra, y que fan y farán tot lo que puedan ta enrunar ya ta cutio lo nuestro patrimonio lingüistico.

Chuan Chusé Bielsa

Chabier Lozano dijo...

Yo sí que he leito ixe texto de Mostolay (cuento que l'aragonés que escribe no ye el que charraba antes que le obligasen a aprender castellano en la escuela, perque ixe que escribe no se charra en garra puesto difuera de la siede d'el CFA), e fa pena. Qué le imos a fer. L'odio que vomiega ye representativo de la "branca fura" d'el CFA, d'es inamovibles, d'es que nunca no se sentarán a charrar con es altros perque ers tienen la unica verdat. E a yo, d'iluminatos, me'n sobra. Salut.

Chabier Lozano dijo...

Per cierto, e ademés iluminatos racistas, que pareix que calga tener ueito apellitos aragoneses pa poder escribir en aragonés...
S'ha retractato er solet.

Anónimo dijo...

Oh!!! me he dejado 6 acentos. Que me fusilen por ello.

Yo ni comulgo con el consello ni con la E.F.A. ni con la S.L.A. Pero me pone un poco malo oir estos ataques de los "adoctrinados" contra los demas. Diciendose a ellos mismos que son los buenos en esto.

Y por mucho que digas que no, este post no hace mas que eso mismo:
- O consello malo malo malo.
- A S.L.A. malo malo malo.
- El resto, osea la E.F.A., Buenos que te cagas y los martires de esta historia.

En fin, si los cogieran a los tres y desaparecieran, igual el aragones saldria ganando.

Basta ya de hipocresias, tronos, egos y buscar el sillon. Que es lo que han hecho cualquiera de los tres. Cada uno a la sombra de un partido politico han intentado posicionarse y ser cabeza visible.

Asi le va al aragones.

Loischabier dijo...

Gracias a totz por os vuestros comentarios! Chuan Chusé y felquera, d'acuerdo de tot con os vuestros comentarios en positivo. Anonimo, que no comparta la grafía de o CFA u de a SLA no me fa considerar-los "malos, malos, malos". Creigo que son chent que treballan de valient por l'aragonés, y ixo me fa, imprivablement, simpatizar con ellos. Como deciba Chuan Chusé, ye hora de treballar de conchunta por l'aragonés, y cal que bi haiga chent capaz d'arroclar voluntatz, no de restar-ne. Y d'ixa buena chent, en bi ha en todas as asociacions, prou que lo sé. Por o que a yo pertoca, miraré de no chudgar a denguno, sino as suyas parolas, as que haigan escrito publicament, no las que a yo me convienga que haigan dito. Y ta rematar, as tres asociacions que nombras son muito más plurals (quanto a las suyas simpatías politicas) que no piensas.

Rubén dijo...

De raso d'alcuerdo con tu, Lois Chabier, en tot o que i dices. Como muitas vegadas. Un abrazaz y entaván!

Anónimo dijo...

Si te leyes o indice de Fuellas, o de Mostolay sale en Opinión. T'ha faltau de charrar d'o sinyor Castán, ixe que nunca no ha publicato garra libro ni articlo sobre l'aragonés y que dica fa uns anyos dengún conoixeba, y que no ha aturau de criticar a os neofablants (te remeras d'ixo de Paco Martínez Soria?), ixo que salió en o Espiello metendo a parir a os mayestros d'aragonés, qué?... O Consello y a SLA a lo menos nunca s'han autoproclamau ni s'han presentau como "Academia" como atros? Belunos ya hemos ubierto os uellos fa tiempo. O mundo de l'aragonés fa pena tot, pero tot ye TOT.

Chabier Lozano dijo...

Ixo que dices que Castán s'ha puesto con es "neofablants" ye falso. Sí que ha criticato el modelo "stándar" d'el que fa gala el CFA, que ye mui diferent. Unaltra cosa ye que no sepas cómo criticar-lo, pero no mientas, que ye una cosa mui fiera :-D (i hai qui miente dando mapas de territorios lingüisticos, que a yo me farían goyo que fuesen reals, pero no'n son, e asinas enganya a la comunidat scientifica internacional).
E se t'interesa, el Consello Asesor de l'Aragonés no se dirá Academis, pero las suyas fins, como dicen ers, son las que son:
Siñalar, por meyo de resoluzions e informes, as endrezeras ta ra millor e más correuta codificazión de l'aragonés común escrito e ta l'aplicazión correuta de as normas graficas.


Creyazión e rebisión d'un manual d'estilo ta redautar en aragonés estándar, cuaternando as soluzions aragonesas (en aspeutos foneticos, fonolochicos, graficos, morfolochicos, sintauticos e lesicos), consellando-ne una ta cada contesto u rechistro concreto, e refusando-ne atras por estar estrancherismos, bulgarismos u, simplamén, esconsellables dende o punto de bista lingüistico.
Unaltra cosa ye que no tiengan el refirme moral d'un II Congreso de l'Aragonés, d'an que se'n fue Nagore perque veyó que perdeba es mandos.

Loischabier dijo...

Comparto de tot o que dices, felquera. Y quiero adhibir-ie atra cosa muit important: as trazas. As criticas de Castán (as que en he puesto leyer yo) a bells modelos lingüisticos las ha feitas siempre dende un respeto fundo a las personas que l'han feito servir y reconoixendo que, a tamas de as muitas errors u incoderencias, o que s'ha iu fendo (por parti de totz) s'ha feito dende a millor de as voluntatz. Ixo les falta a muitos: a presunción en os de demás de a buena voluntat. Ixa ye a verdadera toxicidat que nos afoga.

Anónimo dijo...

Tos propongo estozar la fabla aragonesa.

¿Ta que bale ixo de la fabla? / Ta cosa. No sirbe ta cosa. / Barucas. Fateras de comedians / que a nenguno intresan.

Mas bale oblidar-se-ne / d'istos charrazos bastos y fieros / d'istos dialeutos de paletos / que tanto de mal mos han fecho.

No tien literatura / no tien gramatica / no tien dizionario / no tien mayestros ni escuela.

No la fayaz sufrir. ¡Mataz-la!

Tos propongo estozar la fabla aragonesa.

Anónimo a conciencia dijo...

Buenas tardes. Paso por aquí de casualidad. Gracias al gestor del blog por dejar opinar en castellano. No sé bien a qué artículo de Mostolay os referís. ¿El que tiene sobre Biquipedia? Porque si es ese, lleva mucha razón. Es tremendo cómo se comporta la Biquipedia, empezando precisamente por el asunto de las grafías: valen todas las grafías... menos la del 87. Y eso, de entrada. Mirad, yo no sé cuál será la grafía que al final se imponga. Pero sé --entre otras cosas-- que hay una sencilla, razonablemente fonética, y otra --otras-- innecesariamente complicadas. Eso es cuestión lingüística, en la que poco o nada debería de tener que ver la política...

Cuentachén