7.11.10



Dende meyaus d'agosto, soi treballando de profesor d'espanyol en Sant Loís, Misuri, en os Estaus Unius d'America. Tiengo muitas cosas que contar y poco tiempo ta fer-lo (no sé si bel día en tendré prou ta posar-me a escribir-lo tot), pero no podeba asperar más a contar o que me pasó la otro día en Kansas City.

Como en o instituto an que treballo bi ha un grupet d'alumnos que participan en o programa de Bachillerato Internacional (IB, pronunciau "ai-bi", como en inglés...), nos mandón a la profe de francés y a yo ta Kansas City, ta reunir-nos con os profes d'un instituto que fa anyos que son treballando con alumnos d'IB. Nos convidón a observar un par de clases, dimpués de as quals nos reuniríanos ta charrar d'experiencias, materials, evaluacions, etc. En a segunda clase, Mrs. Biggar, a profesora, les pidió a os zagals que me fesen preguntas (en espanyol). Os que más s'animón a preguntar fueron os zagals que millor charraban espanyol, adolescents naixius en EEUU fillos d'emigrants hispanos. Me preguntón si heba apreciau muitas diferencias entre a vida en Espanya y Europa, frent a la vida en os Estaus Unius, si m'heba costau guaire adaptar-me, án viviba en Espanya (por cierto, me resultó curioso que en o mapa d'Espanya que teneban en clase salise Monzón...). Uno d'istos alumnos me preguntó si en Espanya se charraban atras luengas, amás de o espanyol. Le dicié que sí, y que probablement les sonarían o catalán, o euskera, o gallego y... y iba a meter-me a charrar-les de l'aragonés, de l'asturiano y mesmo de l'aranés... pero consideré que yera masiau ta una clase de zagals norteamericanos (con bels hispanos que charraban un espanyol prou bueno, ixo sí). Asinas que rematé decindo "...y atras" (bueno, ixo ya lo dicié en inglés). Sí, reconoixco que sintié bel remordimiento por silenciar l'aragonés, pero bueno, teneba la desencusa de que no yera un publico ni especializau ni especialment interesau.

Alavez, uno de os zagals hispanos que más callau heba estau, devantó a man y me fizo a siguient pregunta: "¿en espanyol se fan servir bellas parolas en francés, verdat?". Yo me quedé sorprendiu, repasé mentalment qué parolas francesas en espanyol le podeban haber llevau a ixe zagal a fer-me semellant pregunta. "No sé guaire bien a qué te refieres... -le dicié- ¿qué parolas francesas conoixes tú en espanyol?"

"Forqueta", me dició. Y no, ista vegada no soi traducindo a conversación en inglés. Dició "forqueta", lo churo. Soi seguro porque le pidié que me repetise a parola. Un zagal de pelello escuro y rasgos latinos acababa de decir "forqueta". "O mío agüelo -continó- siempre le dice forqueta a o tenedor". Le pregunté que d'án yera o suyo agüelo. "D'Aragón, como vusted". "¿De o norte d'Aragón, verdat?", le pregunté. Y asintió. Encara le pregunté si sabeba de qué lugar yera naxiu, pero me dició que no en teneba ni ideya. Alavez sí que le charré de l'aragonés. L'expliqué que en ixa luenga que encara se charra en bellas localidatz de o norte d'Aragón, igual como en catalán, bi ha parolas que a él se le podeban fer francesas, porque yeran apareixidas a la forma que teneban en francés (una luenga muito más conoixida internacionalment, of course), pero que yera una coincidencia debida a l'orichen común, o latín. Dimpués, oportuno como en as pelis y teleseries americanas, o chuflo tocó y a clase acabó. Tenié a reunión con a profesora, nos despidiemos y de camín ta l'aeropuerto die en que no l'heba preguntau a o zagal si o suyo agüelo encara yera vivo.

Mientras l'avión s'aleixaba de tierra, convertindo la ciudat de Kansas en un plano dibuixau de carreras, avenidas, autopistas y barrios residencials, me pregunté qué radio feba -o habría feito- un agüelo aragonés en una ciudat de o Midwest fendo servir polidas parolas aragonesas que no habría puesto -u quiesto- olvidar quan l'ensenyón espanyol. Un espanyol prou diferent de o que os suyos nietos quasi ya no charran, porque a comunidat hispana en o Midwest no ye tan grand como ta resistir a uniformización de l'inglés. Tres cheneracions, dos abandonos lingüisticos. A o güelo le tocaría probablement abandonar en l'arcón de os recuerdos a suya viella luenga aragonesa, y os nietos han feito lo mesmo con a castellana, sentindo-se agora muito más comodos quan charran en inglés que quan lo fan en ixe espanyol dandaloso y pleno d'anglicismos que fan servir en clase de Mrs. Biggar.

Y entre que l'avión s'aproxima ta l'aeropuerto de Sant Loís, me pregunto qué foi yo tamién aquí en o Midwest, ensenyando espanyol en Misuri, quan o que querría fer ye amostrar aragonés en Aragón a os nietos d'aquels agüelos que nos transmitión ista chicota fabla romanica que, una vegada más, viene a trobar-se con yo en as bocas y en os momentos más inasperaus...

5 comentarios:

Fernando dijo...

Prou interesant. Yo soi trevallant en una Universidat en Chisinau (Moldavia) y quan plegué aquí me dicioron (els, sin yo dicir cosa de la luenga aragonesa) de fer un seminario sobre l'aragonés y de fer bels cursets de luenga aragonesa. Ta ista anyada ya no tiengo tiempo pero sí que quiero en fer-lo. Yo siempre lis fablo de l'aragonés, si conoixen o catalán, porqué no l'aragonés ?

Loischabier dijo...

Tiens razón, Fernando. Manimenos, en a universidat cuento que tendrán más sensibilidat enta las luengas romanicas que no en un instituto de secundaria norteamericano...

Quan he leyiu o tuyo comentario, m'ha pareixiu leyer que yeras treballando en a universidat de Chistau, en cuenta de Chisinau, y he pensau "jolio, os de Chistau, quánto han progresau en istos meses d'ausencia!"...

:)

Fernando dijo...

La val de Chistau ye agora Moldavia ? (xD) Tiens ragón, no ye o mesmo una universidat con estudeos de traducción que un instituto. Muita suarde por os Estaus Unius y contina racontando cosetas.

Anónimo dijo...

Lois Chabier, soi Manuel (Nogara) m'ha feito muitismo goi, leyer este articlo, me pienso si t'agradaría tenir una chicoteta lista de parolas presumptament aragonesas que tamién he sentito en o castellán coloquial de Kitu, si ye asinas escribe-me a manule.sanchez@maec.es.
Tamién he disfrutato o tuyo post "estivenco" qué bien escripto! encara que o tema ye triste...
por favor contina a escribir!

Loischabier dijo...

Manuel, qué contento me foi de saber de tú! T'he escrito un correu. Muitas gracias por os tuyos comentarios en o blog.

Cuentachén