17.7.14

Aragonés "con alma": una d'expresions adverbials iterativas



 Quan yera profe d'aragonés en l'asociación Purnas de Balbastro, tenié a gran fortuna de conoixer a Milagros Pellicer, una "alumna" de Castilló, resident en Balbastro, que, gracias a os cursos d'aragonés (u ixo deciba ella), l'heba pillau o bayo a isto d'escribir, y lo feba (no sé si seguirá fendo-lo, fa días que no en sé cosa d'ella) en un poliu aragonés altorribagorzano. Gosaba pasar-me os suyos textos ta que le fese bella corrección ortografica (ella feba servir prou bien as normas graficas de o 87, pero os "tochetz", guions y ixas cosetas le costaban un poquet más). En bella ocasión, os suyos escritos fueron publicaus en revistetas como La Clamor de Monzón u L'Aigüeta de Barbaruens. Tamién podetz consultar-los aquí.

Un día, releyendo un texto que m'heba inviau Milagros, m'escuncé con ista estructura:

(1) "coma las máquinas no se queixan, ¡pus alma máquinas per tot! y si s’estricallan, i posan un papel que diu fuera de servicio y dan aixó te quedas ".

Ascape l'escribié un correu ta que m'aclarase l'uso d'ixe alma, que me resultaba desconoixiu de tot. Ella me respondió con atro correu an que m'explicaba diferents usos y eixemplos de a parola alma en altorribagorzano:

(2) Pllou dan alma: que pllou a pasteras u a patacs (molto).
(3) Gritar dan alma, pllorar dan alma, treballar dan alma: de valent, dan forsa.
(4) Alma posar multas als conductors, pero manimenos sigue aben-ie accidentes.

No ye ta decir a envidia que me rosiga por dentro quan veigo quánta riqueza lexica tiene una fabladora patrimonial como Milagros, que ye capaz de dar un puyal de sinonimos y contextos d'uso de qualsiquier vocable u estructura propia de a suya variedat d'aragonés; os neofabladors, pobrons, hemos de tirar de diccionario y fiar-nos-ne, o que, en o caso de l'aragonés, ye muito fiar-se. O caso ye que comentando-le iste trobo a Luis Araguás, atro mesache de Purnas que vive en Balbastro pero ye d'A Fueba, me confirmó que en o suyo lugar, Buetas, tamién se feba servir ixa mesma estructura, u siga que no debe d'estar exclusiva de l'altorribagorzano.

Os eixemplos que me pasó Milagros son prou ilustrativos de os usos d'ista parola. Podríanos charrar en reyalidat de dos formas diferents. Una, a que aparixe en expresions como "dan alma", u "con alma" (2) y (3), que sí ye replegada (s.v. alma) en diferents vocabularios y diccionarios que he puesto consultar. Pero ixe uso como adverbio iterativo chunto a un infinitivo, como en (4),  u a un nombre sin determinant, como en (1), me yera desconoixiu de tot. Sí me resultaban más familiars atras estructuras semellants, que tampoco no he sabiu trobar en garra  vocabulario, diccionario u gramatica: limpio + infinitivo (que ye a que más me sonaba a yo) y no sé si tamién  firme + infinitivo (tipo "yo, aconortando-la, y ella, limpio plorar" u "firme plorar"), equivalents a o castellano venga a + infitivo.
 
S'agradixería asabelo si bell-uno me sabesetz dar treslau de l'uso d'istas estructuras en aragonés, u tamién en occitano u catalán. A mirar si entre totz femos un modelo d'aragonés estándar más natural, con más "alma", dillá de as dichosas grafías, con as que tantas enerchías somos malfurriando...

1 comentario:

Loischabier dijo...

Muitas gracias, agora mesmo me lo miro.

Cuentachén